Twierdza Osowiec

Usytuowana w zwężeniu bagien biebrzańskich, kilkakrotnie modernizowana, miała stanowić osłonę kolei i szlaku komunikacyjnego Białystok - Królewiec.

Twierdza w czasach I i II Wojny Światowej
Podczas I Wojny Światowej rosyjski garnizon w Osowcu przez 6,5 miesiąca bronił się przed Niemcami. Twierdza nie została zdobyta, nie pomogło użycie gazów bojowych. Żołnierze rosyjscy nie mieli masek gazowych, ale mimo to walczyli zaciekle. Odtąd Twierdza w Osowcu zyskała miano polskiego Verdun. Przed ewakuacją na rozkaz dowództwa rosyjskiego 23 sierpnia 1915 roku wojska rosyjskie zdołały zniszczyć część budowli. 23 lutego 1919 roku twierdzę przejęła armia polska. W okresie międzywojennym na terenie twierdzy stacjonował 42 Pułk Piechoty oraz funkcjonowała Centralna Szkoła Podoficerska Korpusu Ochrony Pogranicza. Przed wybuchem II wojny światowej wojsko polskie wzmocniło twierdzę stałymi fortyfikacjami.

Niemcy pamiętali swoją bezsilność przy próbach wcześniejszego zdobycia twierdzy, więc w 1939 roku nie próbowali tego robić. W latach 1939 - 45 osowiecka twierdza na przemian dostawała się w ręce Niemców i Rosjan, aby po wojnie wrócić do Polski. Od 1953 Twierdza jest terenem wojskowym.

Zwiedzanie Twierdzy
Obecnie do zwiedzania udostępniony są Fort Centralny i Fort Szwedzki, pozostałe są bardzo zniszczone i wejście tam jest zwyczajnie niebezpieczne. Te części twierdzy można zwiedzić, trzeba jednak pamiętać, że należą one do jednostki wojskowej, więc można to roić wyłącznie z przewodnikiem. Samodzielnie możemy przejść wyłącznie ścieżką turystyczną wokół twierdzy udostępnioną przez Osowieckie Towarzystwo Fortyfikacyjne. Ścieżka ta przebiega jednak w pewnej odległości od fortyfikacji, więc jeśli chcemy zobaczyć coś więcej, musimy zdecydować się na opcję z przewodnikiem. W czasie sezonu letniego, od maja do końca wakacji przewodnik będzie na nas czekać przed wejściem, poza sezonem musimy umówić się telefonicznie.

Spacer po podziemiach
Przejście podstawowej trasy zwiedzania trwa 2 godziny, a zwiedzanie dokładniejsze - do dziewięciu. Zwiedzanie zaczynamy od muzeum. Tu zobaczymy różne rodzaje broni, mundurów, i wiele innych przedmiotów, tu również zapoznamy się z historią twierdzy. Poza tym istnieje możliwość zwiedzenia naziemnej części terenu, ale największe wrażenie robi spacer po podziemiach - zwłaszcza, gdy przewodnik zaproponuje zgaszenie latarek i przejście kawałka korytarza po ciemku. W części naziemnej zwiedzimy m. in. kaponiery i półkaponiery, w których to ulokowane było 67 armat różnego kalibru.

Twierdza ma podobno swoje duchy - chodzi tu Czarna Dama, w Tunelu Śmierci od 1912 roku pokutuje duch rosyjskiego oficera, a na szczęśliwego znalazcę czeka zakopana kasa rosyjskiego pułku.

Atrakcie w okolicy
Odwiedziny w Osowcu mogą mieć na celu wyłącznie zwiedzenie twierdzy, ale mogą też być częścią dłuższych wakacji. W miejscowości rozpoczynają się dwie ścieżki edukacyjne.

Ścieżka zielona - zwana kładką, o długości ok. 2,2 km., przebiega w znacznej części po kładce przez rozlewiska Biebrzy w pobliżu Fortu II (Zarzecznego) Twierdzy. Na ścieżce znajdują się dwie wieże widokowe, pomosty obserwacyjne z opisami przyrodniczo-historycznymi oraz 9 punktów przystankowych.

Ścieżka czerwona (2 km. długości) rozpoczyna się przed budynkiem Centrum Edukacji, a kończy się na parkingu przy polu biwakowym „Bóbr”. Na trasie znajdują się trzy schrony bojowe baterii artylerii i wieża widokowa na „Górze Skobla”.

Przebiegają też tędy dwa szlaki turystyczne dostępne także jako trasy rowerowe: Żółty Wizna - Goniądz i niebieski Osowiec Twierdza - Korycin.

Aktywny wypoczynek w zgodzie z naturą
Dla tych, którzy kochają przyrodę atrakcją będzie zwiedzanie ciekawych miejsc nad Biebrzą. Sama rzeka jest trasą spływów kajakowych - szlak wodny ma 135 km. długości; na brzegach znajdziemy liczne biwaki i pola namiotowe. Biebrza na całej swej długości leży na terenie Biebrzańskiego Parku Narodowego, szczególnym miejscem jest Rezerwat Czerwone Bagno. Wysokie torfowiska porośnięte karłowatym drzewostanem stanowią ostoję dla wielu gatunków zwierząt i ptaków. Wiele z nich jest pod całkowitą ochroną. Bardzo bogata jest także szata roślinna. Przez rezerwat prowadzi kilka oznakowanych szlaków turystycznych, a także ścieżka dydaktyczna. Ma ona 700 metrów długości, a kończy się platformą widokową.

Tak więc w Osowcu i jego okolicach znajdą coś dla siebie zarówno osoby zainteresowane historią, zwłaszcza tą niezbyt odległą, jak i miłośnicy natury, lubiący spędzać czas na łonie przyrody. Z pewnością można tu spędzić zarówno sam weekend, krótki parodniowy odpoczynek, jak i cały urlop - i to zarówno w sposób czynny, na wędrówce po urokliwych miejscach parku, jaki i po prostu na opalaniu się i kąpielach w rzece.