Samarkanda - perła Uzbekistanu

Dawno dawno temu...
Samarkanda jest jednym z najstarszych zamieszkanych miast świata. Jego początki sięgają VI w p.n.e. jako stolicy satrapii sogdyjskiej pod panowaniem perskiej dynastii Achemenidów. Rozwijające się miasto musiało paść łupem ambitnego Aleksandra Wielkiego. Rozkwit Samarkandy bezpośrednio związany jest z powstaniem szlaku jedwabnego, dzięki temu stało się największym z miast Azji Środkowej.

Podbicie przez Arabów w VII wieku przyniosło, oprócz islamu również technologię wytwarzania papieru, stąd w Samarkandzie powstała pierwsza w świecie arabskim papiernia.

Dalsze losy nie są tak łaskawe zarówno dla miasta, jak i jego mieszkańców. Warto wspomnieć o prawie całkowitym zburzeniu w 1200 roku, podczas najazdów mongolskich pod wodzą Czyngis-chana.

W latach 1369-1405 Samarkanda była stolicą państwa Timura, rozciągającego się od Indii do Turcji. Wtedy to, w ciągu 36 lat powstało zupełnie nowe miasto, do którego władca sprowadził rzemieślników i artystów z całego państwo. Taki zabieg pozwolił przywrócić Samarkandzie utracony blask. Niestety dobra passa nie trwała długo, od XVI wieku postępował powolny upadek miasta, którego kulminacją było całkowite wyludnienie w XVIII wieku.

Od roku 1868 Samarkanda należała do Rosji, w której stała się stolicą obwodu samarkandzkiego. Kolejny rozkwit nastąpił w 1888 roku, kiedy to do miasta dotarł kolejowy szlak transkaspijski. W latach 1925-1930 Samarkanda była stolicą Uzbeckiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej.

Z historią miasta sprzężona jest także nasza, polska opowieść. Właśnie tutaj zsyłani byli Polacy po powstaniach styczniowym oraz listopadowym. Ksawery Pruszyński napisał opowiadanie „Trębacz z Samarkandy” odnoszące się do okresu formowania Armii Andersa.

Co zobaczyć?
Zwiedzanie Samarkandy najlepiej rozpocząć od najstarszego budynku w mieście, jakim jest mauzoleum Ruchabad z połowy XIV wieku. Symbolem miasta i jego główną atrakcją bez wątpienia jest Meczet Piątkowy, zwany również meczetem Bibi Chanum. Wybudowany w na przełomie XIV i XV wieku dla upamiętnienia zmarłej żony Timura z racji swej wielkości stosunkowo szybko zaczął popadać w ruinę. W XIX wieku jego kondycję znacznie pogorszyło trzęsienie ziemi, zaś katastrofę dopełniło runięciu głównego iwanu. Stosunkowo niedawno, bo w 1969 roku rozpoczęte zostały pracy remontowe, trwające do dziś.

Naprzeciwko meczetu można zobaczyć mauzoleum Bibi Chanum. Jest to jedyna pozostałość z medresy Bibi Chanum.

Cmentarny nastrój utrzymany zostanie po odwiedzeniu mauzoleów Timurydów i ich dostojników w kompleksie Szach-i Zinda z XIV i XV wieku. Kompleks ten powstał wokół przypuszczalnego miejsca spoczynku Muhammada Kusama Ibn Abbasa, kuzyna Mahometa i jest jednym z głównych miejsc pielgrzynkowych w regionie. Najpiękniejsze grobowce to: mauzoleum Szad-i Mulk Aghi grobowiec Chodży Ahmada oraz mauzoleum Alego Nasafiego (do kompleksu prowadzi wspaniały portal z XV w.).

Na trasie prowadzącej po miejscowych mauzoleach nie może zabraknąć mauzoleum Gur-i Mir, w którym pochowany jest Timur, wszak to jemu właśnie Samarkanda zawdzięcza przywrócenie blasku. W kompleksie spoczywają również dwaj synowie Timura oraz jego wnukowie, w tym Uług Beg.

Patrząc w niebo
W Samarkandzie znajdują się ruiny, największego w owym czasie, obserwatorium astronomicznego. Zostało ono wybudowane za czasów panowania Uług Bega, a wbudowany w ścianę 40 metrowy sekstant pozwalał na dokładne śledzenie ruchu ciał niebieskich.

Przysypany piaskiem
Taką nazwę nosi zespół architektoniczny w skład którego wchodzą ogromny plac miejski otoczony z trzech stron. Z jednej strony przez medresę Uług Bega, ukończoną w 1420 roku.

Rozwiązania architektonicznie zastosowane w tej budowli (iwan wejściowy otoczony przez dwa minarety, sale wykładowe we wszystkich czterech rogach, dziedziniec z czterema niszami na przecinających się osiach) były kopiowane w innych medresach Azji Środkowej w XV-XVII w. Ostatnią budowlą otaczającą plac jest medresa Tillja Kari (Pokryta Złotem- nazwa nawiązuje do misternych zdobień wnętrza budynku- złoconych stiuków).

Ilość wspomnień zapisanych w dziejach Samarkandy oraz ilość zabytków przyczyniły się do wpisania miasta na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Samarkanda to jedno z tych miejsc, o których mówi się, że trzeba je odwiedzić przed śmiercią. Architektura miasta jest jednym z najdoskonalszych przykładów świadczących o pięknie islamskiej architektury. Jadąc do Uzbekistanu koniecznie trzeba odwiedzić i puścić wodze fantazji wyobrażając sobie jak wyglądało za czasów swej świetności.