Puszcza Białowieska - klejnot Europy

Puszcza Białowieska obejmuje obszar 1505 km² po obu stronach polsko-białoruskiej granicy, z czego na terenie Polski znajduje się 41% leśnego kompleksu. Jest to wyjątkowe miejsce dla wszystkich miłośników dzikiej przyrody, którzy chcą uciec od miejskiego zgiełku i zaszyć się wśród wielowiekowych dębów i dziewiczej zieleni.

Dla skutecznej ochrony na terenie puszczy utworzono 20 rezerwatów spośród których najcenniejsze tworzą dziś Białowieski Park Narodowy. Najstarsze drzewostany zaś znajdują się pod szczególną ochroną Rezerwatu Ścisłego Białowieskiego Parku Narodowego - uważanego za serce puszczy. Wiek znajdujących się tam drzew szacowany jest na 500 lat. Jedną z trzech jednostek administracyjnych parku jest Ośrodek Hodowli Żubrów wraz z Rezerwatem Pokazowym Żubrów, który niewątpliwie jest głównym celem większości turystów. Oprócz króla puszczy żyją tam również łosie, jelenie, sarny, dziki, żubronie, wilki oraz rysie, a także koniki polskie będące potomkami zupełnie wytępionych w XIX wieku tarpanów.

Historia Białowieskiego Parku Narodowego sięga dwudziestolecia międzywojennego, kiedy to w 1932 roku na bazie istniejącego już od 11 lat rezerwatu powstał Park Narodowy w Białowieży. Była to pierwsza tego typu forma ochrony przyrody w Polsce. Współcześnie obejmuje on jedynie 17% polskiej części puszczy podczas gdy na Białorusi park narodowy stanowi aż 59% powierzchni kompleksu. Zgodnie z ostatnimi planami Ministerstwa Środowiska w najbliższym czasie także i w Polsce obszar parku ma zostać powiększony o graniczące z nim rezerwaty. W dawnych czasach pierwotny charakter lasu udało się zachować w dużej mierze dzięki szczególnej ochronie jaką roztoczyli nad nim królowie polscy, a w czasie zaborów carowie rosyjscy. Puszcza była bowiem ulubionym miejscem polowań władców i wstęp do niej mieli tylko nieliczni. W konsekwencji udało się zapobiec w ten sposób wyrębowi lasu i zakładaniu osad rolniczych. Sytuacja zmieniła się na niekorzyść puszczy w czasie I wojny światowej. W 1919 roku wyginęły wszystkie żubry a w czasie II wojny światowej dokonano kolejnych zniszczeń.

Różnorodność przyrodnicza tych terenów a także mała dostępność powodują, że nie wszystkie gatunki zwierząt i roślin są dokładnie znane. Wiadomo zaś na pewno, że wielu z nich nie sposób spotkać w innych lasach, co podkreśla wyjątkowość tego miejsca. Współcześnie sklasyfikowanych i opisanych zostało już dwanaście tysięcy gatunków. Szacuje się, że w rzeczywistości może ich być dwa razy więcej. Stwierdzono obecność 178 gatunków ptaków. Ich obecność świadczy o nienaruszonym stanie siedlisk Puszczy. Są to między innymi mało znane gatunki jak np. włochatka, dziuplak, gadożer jarząbek czy muchołówka. Wśród ssaków wymienić należy żubra, łosia oraz rysia. Równie imponująca jest flora puszczy. Świerki, sosny, jesiony, lipy i dęby z roku na rok osiągają coraz to większe gigantyczne rozmiary. Bogactwo naturalne tego miejsca jest nie do przecenienia. Kilkadziesiąt różnych gatunków drzew, krzewów, krzewinek, tysiące gatunków innych roślin naczyniowych i grzybów stanowi ostatnie takie dziedzictwo Europy. Podziwiając uroki otaczającej przyrody ma się wrażenie obcowania z historią. Niesamowita jest świadomość, że patrzymy na drzewa, które były świadkami, często burzliwej historii naszego kraju. Większość drzew pamięta bowiem czasy powstania styczniowego (niebieski szlak turystyczny z Hajnówki), zaś te najstarsze - rekordziści - rosły już w czasie polowań Jagiellonów.

Symbolem puszczy jest żubr, który przetrwał na wolności dzięki prowadzonym od lat 20. ubiegłego wieku zabiegom mającym na celu rewitalizację lasu. Jest to największy dziko żyjący ssak w Europie. Najcięższe osobniki, samce, potrafią ważyć blisko tonę. Pod koniec 2009 roku puszczę zamieszkiwało 451 egzemplarzy żubra nizinnego na wolności i 40 w rezerwatach zamkniętych. Od XVI wieku żubry znajdują się w Polsce pod ochroną, najpierw na mocy dekretów królewskich, później ukazów carskich. Obecnie znajdują się w Polskiej Czerwonej Księdze gatunków zagrożonych wyginięciem.

Park Narodowy odwiedza 150 tysięcy turystów rocznie. Mają oni do dyspozycji 25 km szlaków turystycznych: trzy piesze i dwa rowerowe. Nie brakuje też innych ścieżek, które są równie chętnie uczęszczane. Obszar pod pełną ochroną można zwiedzać jedynie w towarzystwie przewodnika. Jest to jedyny polski obszar przyrodniczy wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Na terenie parku znajduje się również Park Pałacowy zbudowany w czasach carskich jako uzupełnienie dla pałacu carskiego. Utrzymany w stylu ogrodu angielskiego zawiera drzewa przywiezione z różnych stron świata. Do cennych zabytków tam znajdujących się zaliczyć należy drewniany dworek z 1845 r., który uchodzi za najstarszy budynek w Białowieży, stajnię, bramę pałacową oraz obelisk z piaskowca pochodzący jeszcze z czasów saskich.

Po kompleksie można poruszać się tak pieszo jak i częściowo rowerem. Łączna długość szlaków wynosi 20 km pieszych i 14 km rowerowych. Jednoślady można wypożyczyć w jednej z licznych wypożyczalni na terenie parku schroniska czy hotelu. W lesie nie brak ambon, punktów obserwacyjnych, kładek, pomostów oraz wiat. Gdy przemieszczamy się pieszo po terenach bagiennych lub trudno dostępnych chodzimy po drewnianych belkach. Co pewien czas, by nie stracić orientacji, w całym parku, rozmieszczone są tablice informacyjne, z których dowiedzieć się można gdzie aktualnie jesteśmy i na jaki okaz przyrody możemy a nuż natrafić.

Będąc w Białowieży na pewno warto odwiedzić Muzeum Przyrodniczo-Leśne. Multimedialne ekspozycje i prezentacje z pewnością przybliżą od strony teoretycznej historię i bogactwo puszczy. W samej Białowieży jak i pobliskich miejscowościach: Hajnówce i Narewce można też zwiedzać cerkwie i cmentarze prawosławne. Niezapomnianą atrakcją jest ponadgodzinna przejażdżka Białowieskim Expressem, z zadaszonymi wagonikami, jedną z dwóch oferowanych tras, która prowadzi przez najciekawsze atrakcje tej miejscowości i puszczę prawie aż do granicy państwa. Zaczyna swą trasę sprzed biura PTTK. Nie zachwyca może osiąganą prędkością, ale na pewno przepięknymi widokami i atrakcjami na swym szlaku. Inne dwie trasy oferuje poniemiecka Kolej Leśna Puszczy Białowieskiej, którą dotrzemy z Hajnówki do Topiła lub Postołowa.

Pamiętajmy, że wizyta na Podlasiu to nie tylko okazja do zachwycania się pięknem tamtejszej przyrody. Równie interesująca jest miejscowa kultura kresowa. Program kulturalny w Białowieży i Hajnówce jest zwykle bardzo bogaty i nierzadko możemy natrafić na miejscowe festyny, pokazy sztuki i rzemiosła ludowego czy zwyczajnie posłuchać lokalnych kapel, a przy okazji zakosztować w lokalnej kuchni. W maju natomiast w Hajnówce odbywa się Międzynarodowy Festiwal Muzyki Cerkiewnej, który jest najwyższym rangą tego typu wydarzeniem na świecie. Puszcza Białowieska ma wiele do zaoferowania tym, którzy cenią sobie spokój, ciszę, a przy tym lubią aktywny wypoczynek i regionalną kulturę. Nic dziwi więc fakt, że rokrocznie odwiedza ją wielu turystów z całej Europy pragnących poznać ten unikatowy reliktowy las wraz z całą gamą niespodzianek jakie oferuje.

Muzeum Przyrodniczo-Leśnego:
Od 15 IV do 15 X od pn-pt w godz. 9.00-16.30, w sobotę i niedzielę do 9.00-17.00
W pozostałe dni roku od wtorku do niedzieli w godzinach 9.00-16.00.

Rezerwat Pokazowy Żubra jest udostępniony do zwiedzania:
Od 15 IV do 15 X codziennie w godzinach od 9:00 do 17:00
W pozostałe dni od wtorku do niedzieli w godzinach od 8:00 do 16:00.